Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην αγγλική γλώσσα στον ιστότοπο «Freedomnews.org.uk», από όπου και μεταφράστηκε. Ο ιστότοπος αυτός αποτελεί την διαδικτυακή μορφή της ιστορικής, βρετανικής, αναρχικής εφημερίδας «Freedom».
Το άρθρο αυτό ήταν από τα πρώτα που έγραψε ο Κροπότκιν για την εφημερίδα «Freedom», το Νοέμβριο του 1886 και αποτελεί το πρώτο κομμάτι μιας σειράς άρθρων που δημοσιεύονται με αφορμή την 100η επέτειο από το θάνατο του φημισμένου αναρχικού φιλοσόφου.
Κροπότκιν : Tι Σημαίνει Επανάσταση
Είπαμε, στο προηγούμενο άρθρο μας [1], ότι μια μεγάλη επανάσταση βρίσκεται πρό των πυλών στην Ευρώπη. Πλησιάζουμε σε μια εποχή στην οποία η αργή εξέλιξη που λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του αιώνα μας, η οποία ωστόσο εξακολουθεί να μην βρίσκει εφαρμογή στη ζωή μας, θα υπερπηδήσει τα εμπόδια που συναντάει στο δρόμο της και θα προσπαθήσει να αναδιαμορφώσει τη ζωή σύμφωνα με τις νέες ανάγκες και τάσεις. Αυτός έχει υπάρξει, μέχρι σήμερα, ο νόμος της προόδου στις κοινωνίες και η σημερινή απροθυμία των προνομιούχων τάξεων να αναγνωρίσουν το δίκαιο των αξιώσεων των μη προνομιούχων, δείχνει καθαρά ότι τα μαθήματα του παρελθόντος δεν έχουν λειτουργήσει πρός όφελός τους. Η Εξέλιξη θα δώσει τη θέση της με πυρετώδεις ρυθμούς σε μια άλλη της μορφή – στην Επανάσταση.
Αλλά τι είναι μια επανάσταση ;
Εάν ρωτήσουμε τους ιστορικούς μας, θα μας πούν ότι η επανάσταση περιλαμβάνει πολλή φασαρία στους δρόμους· αγριεμένους ρήτορες που μιλάνε με ενθουσιασμό στους συλλόγους· όχλους που σπάνε παράθυρα και καταστρέφουν σπίτια· λεηλασίες, οδομαχίες και δολοφονίες· αδιάκοπη αντιπαράθεση μεταξύ των διαφόρων κομμάτων· βίαιη ανατροπή των υφιστάμενων κυβερνήσεων και διορισμό νέων, οι οποίες με τη σειρά τους αδυνατούν να λύσουν τα μεγάλα προβλήματα όπως ακριβώς και οι προηγούμενες· μετά από αυτά, ακολουθεί η γενική δυσαρέσκεια, η προοδευτική δυστυχία και η αντίδραση κάτω από τα αιματοβαμμένα λάβαρα του Λευκού Τρόμου [2]· και τέλος, έρχεται η εγκαθίδρυση μιας νέας κυβέρνησης χειρότερης από την προηγούμενη. Αυτή είναι η εικόνα που παρουσιάζουν οι περισσότεροι ιστορικοί.
Αλλά η επανάσταση δεν είναι αυτό. Η εικόνα που περιγράφουν εμπεριέχει κάποια από τα τυχαία γεγονότα που συμβαίνουν στην επαναστάσεις, αλλά στην πραγματικότητα χάνουν την ουσία. Το σπάσιμο παραθύρων και οι οδομαχίες μπορεί να χαρακτηρίζουν επίσης μια εξέγερση· και μια βίαιη αλλαγή κυβέρνησης μπορεί να έρθει, επίσης, ως αποτέλεσμα μιας απλής εξέγερσης. Αυτό έγινε, για παράδειγμα, σε όλη την Ευρώπη το 1848.
Η Επανάσταση έχει ένα πολύ βαθύτερο νόημα. Μπορεί να υπάρχουν οδομαχίες, μπορεί και όχι. Μπορεί να υπάρχουν καταστροφές σπιτιών, μπορεί όμως και να μην υπάρχουν. Αλλά σε μια επανάσταση, αυτό που πρέπει να υπάρχει είναι η ταχεία τροποποίηση των οικονομικών και πολιτικών θεσμών, μια ανατροπή των αδικιών που συσσωρεύτηκαν τους προηγούμενους αιώνες, μια μετατόπιση του πλούτου και της πολιτικής εξουσίας. Όταν βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι μεταξύ των ετών 1789 και 1793, τα τελευταία απομεινάρια της φεουδαρχίας καταργήθηκαν στη Γαλλία· ότι ο αγρότης που στο παρελθόν ήταν – οικονομικά, αν όχι πλέον νομικά – δούλος του φεουδάρχη, μετατράπηκε σε ελεύθερο άνθρωπο· ότι οι κοινότητες ανέκτησαν τα εδάφη που τους είχαν κλέψει οι ιδοκτήτες γης· ότι η απόλυτη εξουσία του Βασιλιά, ή των αυλικών του, εξαφανίστηκε δια παντός μέσα σε λίγα μόλις χρόνια· και ότι η πολιτική εξουσία πέρασε από τα χέρια των λίγων αυλικών σε εκείνα της μεσαίας τάξης, - τότε λέμε ότι αυτή, ναι, ήταν μια Επανάσταση. Και γνωρίζουμε ότι από τότε και στο εξής, τα φεουδαρχικά προνόμια των ευγενών και την αριστοκρατίας και η απόλυτη εξουσία του βασιλιά, δεν θα μπορούσαν να επιστρέψουν ούτε μέσω της αποκατάστασης των παλαιών κυβερνήσεων, ούτε μέσω της Λευκής Τρομοκρατίας. Ήταν τόσο πολύ Επανάσταση που, αν και φαινομενικά ηττήθηκε, υποχρέωσε την Ευρώπη να υιοθετήσει το πρόγραμμά της – δηλαδή να καταργήσει τη δουλοπαροικία και να θεσπίσει την αντιπροσωπευτική κυβέρνηση.
Για να βρούμε κάτι παρόμοιο, δεν πρέπει να κοιτάξουμε στις μικρότερες επαναστατικές εστίες της εποχής μας. Πρέπει να ανατρέξουμε στον 17ο αιώνα – στην Επανάσταση που πραγματοποιήθηκε σε αυτή τη χώρα, η οποία είχε σχεδόν το ίδιο πρόγραμμα, τις ίδιες τάσεις και τις ίδιες συνέπειες [3]
Όσο για τις οδομαχίες και τις εκτελέσεις, που τόσο πολύ απασχολούν τους ιστορικούς, αυτά είναι δευτερεύουσας σημασίας και επακόλουθα του μεγάλου αγώνα. Δεν αποτελούν την ουσία της Επανάστασης και πιθανότατα δεν θα είχαν συμβεί καθόλου εάν οι άρχουσες τάξεις είχαν αντιληφθεί αμέσως την νέα δυναμική που αναπτυσσόταν και, αντί να συνωμοτήσουν εναντίον της, είχαν θέσει ως στόχο να εργαστούν έτσι ώστε να βοηθήσουν αυτή τη νέα τάξη πραγμάτων να βρεί το δρόμο της και να εφαρμοστεί στην αληθινή ζωή.
Η Επανάσταση δεν συνίσταται σε μια απλή αλλαγή κυβέρνησης, διότι μια κυβέρνηση, όσο ισχυρή και αν είναι, δεν μπορεί να ανατρέψει τους θεσμούς με απλά διατάγματα. Τα διατάγματά της θα παρέμεναν κενά γράμματα εάν δεν λάμβανε χώρα, αυθόρμητα, σε κάθε τμήμα της επικράτειας, η κατεδάφιση των ήδη παρηκμασμένων θεσμών, οικονομικών και πολιτικών.
Λέμε και πάλι, ότι δεν πρόκειται για δουλειά μιας μέρας. Απαιτείται μια ολόκληρη περίοδος, η οποία διαρκεί συνήθως αρκετά χρόνια, κατά τη διάρκεια της οποίας η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση αναβρασμού· μια περίοδος κατά την οποία οι χιλιάδες, πρώην αδιάφοροι παρακολουθητές παίρνουν πλέον ενεργό μέρος στις δημόσιες υποθέσεις· που το μυαλό των ανθρώπων σπάει τα δεσμά που το συγκρατούσαν, συζητά ελεύθερα, ασκεί κριτική και αποκηρύσσει τους θεσμούς που αποτελούν εμπόδιο για την ελεύθερη ανάπτυξη του ανθρώπου, ο οποίος πλέον αντιμετωπίζει με θάρρος τα προβλήματα που στο παρελθόν έμοιαζαν άλυτα.
Το κύριο πρόβλημα που μας επιβάλλει ο αιώνας μας είναι ένα οικονομικό πρόβλημα, και τα οικονομικά προβλήματα συνεπάγονται τόσο βαθιά αλλαγή σε όλους τους κλάδους της δημόσιας ζωής που είναι αδύνατο να επιλυθούν με νόμους. Οι νόμοι που έχουν θεσπιστεί, ακόμα και αν αυτό έχει γίνει από επαναστατικά σώματα, στην ουσία επικυρώνουν απλά κατακτήσεις που έχουν ήδη κερδηθεί (με αγώνες).
Οι εργατικές τάξεις σε όλη την Ευρώπη δηλώνουν καθαρά ότι ο πλούτος που έχει παραχθεί από τις συνδυασμένες προσπάθειες των παρελθοντικών και των παροντικών γενεών δεν πρέπει καρπώνεται από τους λίγους. Θεωρούν ότι είναι άδικο η εργασία των δυνητικά εκατομμυρίων εργαζομένων να πρέπει να εξαρτάται από την καλή θέληση, ή μάλλον από την απληστία, των λίγων. Ζητούν πλήρη αναδιοργάνωση της παραγωγής· αρνούνται στον καπιταλιστή το δικαίωμα να καρπώνεται τα οφέλη της παραγωγής, απλά και μόνο επειδή το κράτος τον αναγνωρίζει ως ιδιοκτήτη του εδάφους, του αγρού, του σπιτιού, του ανθρακωρυχείου ή των μέσων παραγωγής, χωρίς τη χρήση των οποίων τα εκατομμύρια δεν μπορούν να κάνουν καμία χρήσιμη εργασία. Απαιτούν με κάθε δυνατό τρόπο μια πιο δίκαιη οργάνωση της διανομής.
Αλλά αυτό το τεράστιο πρόβλημα ― η αναδιοργάνωση της παραγωγής, η ανακατανομή του πλούτου και των συναλλαγών, σύμφωνα με τις νέες αρχές ― δεν μπορεί να επιλυθεί από κοινοβουλευτικές επιτροπές ούτε από οποιοδήποτε είδος κυβέρνησης. Πρέπει να προκύψει μέσω μίας φυσικής ανάπτυξης που θα έρθει ως αποτέλεσμα των συνδυασμένων προσπαθειών όλων των ενδιαφερόμενων, οι οποίοι θα ελευθερωθούν από τους δεσμούς των σημερινών θεσμών. Πρέπει να αναπτυχθεί φυσικά, προχωρώντας από τις απλούστερες ως τις πολυπλοκότερες ομοσπονδίες και δεν μπορεί να είναι κάτι που θα σχεδιαστεί από μερικούς άνδρες και θα διαταχθεί από τα πάνω. Εάν συνέβαινε έτσι δεν θα είχε καμία απολύτως πιθανότητα επιτυχίας.
Αλλά αυτή η οικονομική αναδιοργάνωση σημαίνει επίσης την αναδιατύπωση όλων εκείνων των θεσμών που έχουμε συνηθίσει τώρα να αποκαλούμε ως πολιτική οργάνωση μιας χώρας. Μια νέα οικονομική οργάνωση απαιτεί αναγκαστικά και μια νέα πολιτική οργάνωση. Τα φεουδαρχικά δικαιώματα συμβαδίζουν τέλεια με την απόλυτη μοναρχία· η δυνατότητα και η ελευθερία της μεσαίας τάξης να ασκεί εκμετάλλευση έχει ευημερήσει κάτω από την αντιπροσωπευτική κυβέρνηση. Αλλά οι νέες μορφές οικονομικής ζωής θα απαιτήσουν επίσης νέες μορφές πολιτικής ζωής και αυτές οι νέες μορφές δεν μπορούν να συνίστανται σε μια ενίσχυση της κρατικής εξουσίας μέσω της παραχώρησης της παραγωγής και διανομής του πλούτου και των συναλλαγών στα χέρια του κράτους.
Η πρόοδος της ανθρωπότητας εξελίσσεται προς την αντίθετη κατεύθυνση· πρός την κατεύθυνση του περιορισμού της εξουσίας που ασκεί το κράτος πάνω στο άτομο. Η επανάσταση δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει την ίδια πορεία. Εάν οι καιροί είναι ώριμοι για μια ουσιαστική αναδιαμόρφωση της ζωής, μια τέτοια αναδιαμόρφωση θα είναι το αποτέλεσμα των αναρίθμητων, αυθόρμητων ενεργειών εκατομμυρίων ατόμων· θα οδηγήσει πρός μια, μάλλον, αναρχική κατεύθυνση παρά κυβερνητική και θα έχει ως αποτέλεσμα μια κοινωνία που θα δίνει ελεύθερο (και κύριο) ρόλο στο άτομο και την ελεύθερη ομαδοποίηση των ατόμων, αντί να ενισχύει την υποταγή στο Κράτος.
Εάν η επερχόμενη Επανάσταση δεν είναι καταδικασμένη να πεθάνει προτού καταφέρει να υλοποιήσει κάτι, τότε αυτή θα είναι αναρχική και όχι αυταρχική.
Αναφορές:
[1] “Η Επερχόμενη Επανάσταση”, Freedom, Οκτώβρης 1886
[2] Αυτό αναφέρεται στην αντεπαναστατική βία κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία ονομάστηκε έτσι επειδή πραγματοποιήθηκε κάτω από τα λευκά λάβαρα των Μοναρχικών.
[3] Αναφορά στην Επανάσταση και τον Εμφύλιο Πόλεμο που έλαβε χώρα στην Αγγλία (1642-1648), η οποία γέννησε μια Δημοκρατία, την οποία ακολούθησε η Δικτατορία του Oliver Cromwell, μεταξύ 1653 και 1658. Οι Stuarts επέστρεψαν στον θρόνο μετά το θάνατο του Cromwell, το 1660.